kutubhona

Оллоҳ Таоло Муҳаммад с.а.в.нинг пайғамбар эканликларини билдириб, бутун инсонларга хитоб қиладики:

يَاأَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا
– „Эй одамлар, албатта мен сизларнинг барчангизга Оллоҳ (юборган) элчиман“, [7:158]

يَاأَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمْ بُرْهَانٌ مِنْ رَبِّكُمْ
– „Эй одамлар, сизларга Парвардигорингиздан ҳужжат келди“, [4:174]

يَاأَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِنْ رَبِّكُم
– „Эй одамлар, бу пайғамбар сизларга Парвардигорингиздан ҳақ динни келтирди“, [4:170]

يَاأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ
– „Эй инсонлар! Сизларни бир жондан (Одамдан) яратган Парвардигорингиздан қўрқингиз!“, [4:1]

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قَاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَلْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً
– „Эй мўминлар, ёнларингиздаги кофирларга қарши жанг қилинглар ва улар сизлардаги куч-қувватни кўрсин!“ [9:123]

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تَقْرَبُوا الصَّلاَةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى
– „Эй мўминлар, маст ҳолингизда намозга яқин келманглар“, [4:43]

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا
– „Эй мўминлар, қачон Оллоҳ йўлида жиҳод учун сафарга чиқсангиз (душманларингизни) аниқ таниб олинглар“, [4:94]

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ
– „Эй мўминлар, адолат билан тургувчи ҳамда ўзларингнинг ёки ота-она ва қариндош-уруғларнинг зарарига бўлса-да, Оллоҳ учун тўғри гувоҳлик бергувчи бўлинглар“, [4:135]

يَاأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ
– „Эй инсонлар, Парвардигорингиздан қўрқингиз! Зеро (қиёмат) соати (олдидаги) зилзила улуғ-даҳшатли нарсадир“. [22:1]

Оллоҳнинг бу хитобларини эшитган ҳар бир киши уни тушуниши, унга иймон келтириши фарз, иймон келтирган кишиларга эса тушуниш ва амал қилиш фарздир. Чунки бу шаръий ҳукмдир. Аслида мусулмон киши Оллоҳнинг ҳукмини Шореънинг хитоби орқали ўзи тушуниб олиши керак. Чунки Шореънинг хитоби фақат мужтаҳид ва олимларгагина қаратилган эмас, балки барча мукаллафларга тааллуқли. Демак, бу хитобдаги ҳукмга амал қилиш учун барча мукаллафлар уни тушунмоқлари фарз. Чунки инсон хитобни тушунмай туриб, унга амал қилолмайди. Шунинг учун Оллоҳнинг ҳукмини истинбот (ижтиҳод) қилиш барча мукаллафларга фарз. Бундан кўриниб турибдики, ҳар бир мукаллаф аслида Оллоҳнинг ҳукмини Шореънинг хитобидан ўзи тушуниб олиши вожиб.

Бироқ мукаллафларнинг фаҳму идроки бир-биридан фарқланиши ва билиш борасида ораларида тафовут борлиги сабабли, далиллардан барча ҳукмларни истинбот қилишлари барча мукаллафларга муяссар бўлмайди. Мақсад Шореънинг хитобини фаҳмлаб, унга амал қилиш бўлгани учун ижтиҳод барча мукаллафларга фарз. Фаҳм, идрок ва ўрганишда тафовут борлиги сабабли ва